Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗ

Η επικοινωνία στην Καλαθοσφαίριση

Δαμιανίδης Δημήτριος, Δαμιανίδης Χρήστος, Κάμτσιος Σπυρίδων

Εκπαιδευτικοί Φυσικής Αγωγής.

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διευρεύνηση μέσω διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας της « τέχνης της επικοινωνίας» στον αθλητισμό και ειδικότερα στον τρόπο επικοινωνίας που πρέπει να επιδιώξει και να αναπτύξει ο προπονητής μιας ομάδας καλαθοσφαίρισης, χρησιμοποιώντας τεχνικές οπτικής επαφής, (την ομάδα του σε επιτυχίες και από την άλλη να διαπαιδαγωγήσει υπεύθυνα τους παίκτες του. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι α) η επαφή είναι η πιο δυνατή μορφή επικοινωνίας, β) η εμφάνιση του προπονητή και των παικτών έχει θετική ή αρνητική αλληλεπίδραση και γ) η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η σταθερότητα απόψεων, ο σεβασμός απέναντι στους παίκτες, ο επιπλέον χρόνος που θα διαθέσει ο προπονητής για τους παίκτες του και η επίλυση μικρών προβλημάτων πριν αυτά γίνουν μεγάλα, με τη χρήση της προφορικής επικοινωνίας τον καθιστούν αποτελεσματικό και αξιόπιστο στο έργο του. Συμπερασματικά φαίνεται ότι σωστή και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ παικτών και προπονητή θα αναπτύξει τις πνευματικές ικανότητες της ομάδας, δηλαδή την υπερηφάνεια, την ομαδικότητα, το ισχυρό εμείς, τη θυσία για το σύνολο, την αυταπάρνηση, την εμπιστοσύνη, το πάθος για τη νίκη, τον αλληλοσεβασμό, το οικογενειακό κλίμα. Συνήθως όποια ομάδα διαθέτει αυτά τα στοιχεία, έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει τους στόχους της.

Εισαγωγή

     Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών, σκέψεων, ιδεών ή συναισθημάτων μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Για να είναι επιτυχής, το μήνυμα όχι μόνο πρέπει να μεταβιβαστεί, αλλά να γίνει και κατανοητό. (Κανελλόπουλος, 1990 )

     Σήμερα όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για επικοινωνιακά παιχνίδια, επικοινωνιακά τρικ, επικοινωνιακές τακτικές, ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιδίδονται σε σπουδές υψηλού επιπέδου για να μπορέσουν να πάρουν μέρος με επιτυχία σε αυτό το επικοινωνιακό παιχνίδι που λαμβάνει χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο, ολοένα και με μεγαλύτερη συχνότητα.

     Σε μια εποχή απρόσωπη, της τηλεόρασης, του κινητού, του διαμερίσματος, σε μια εποχή μου σύμφωνα με μελέτες η κατάθλιψη σε 20 χρόνια θα είναι η πρώτη ασθένεια στον πλανήτη, είναι φυσικό ο καθένας να αποζητά μια σωστή και έντιμη επικοινωνία σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, είτε αυτή λέγεται εργασία, είτε οικογένεια, είτε αθλητισμός.

     Η αποτελεσματική επικοινωνία είναι ίσως το κλειδί που μπορεί να οδηγήσει στην επιτυχία σε οποιαδήποτε σχέση ή συνεργασία.   Όταν υπάρχει σωστή επικοινωία μεταξύ των μελών μιας ομάδας, γίνονται άμεσα ορατά και τα θετικά αποτελέσματα αυτής, που συνήθως είναι ο καλός συντονισμός, η αλληλοεκτίμηση, ο αλληλοσεβασμός, η ειλικρίνεια, το θετικό κλίμα, η κατανόηση, η εμπιστοσύνη και όλα αυτά έχουν ως συνέπεια την υψηλή απόδοση.

     Ο προπονητής έχει δύο μεγάλες ευθύνες: α) να επιτύχει η ομάδα του υψηλές επιδόσεις και β)να διαπαιδαγωγήσει τους νεαρούς ως επί το πλείστον αθλητές του, γιατί πάνω από όλα ένας προπονητής είναι συνάμα και δάσκαλος και πρέπει να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα σ αυτόν τον τομέα. Για να επιτύχει λοιπόν στο δύσκολο έργο του, πρέπει να βρει ένα κώδικα επικοινωνίας που είναι κατανοητός, να έρθει κοντά στους αθλητές ώστε να μπορέσει να βγάλει τις καλύτερες πτυχές τους μέσα στο γήπεδο, αλλά και συνάμα να τους κάνει καλύτερους ανθρώπους.

     Κάθε προπονητής –είναι ερευνητικά τεκμηριωμένο- μέσα από τη γενικότερη κοσμοθεωρία του, τις προσωπικές εμπειρίες που είχε ως αθλητής ή προπονητής, την φιλοσοφία του και τις σπουδές του, να διαμορφώνει τη δική του προσωπική θεωρία, η οποία συνίσταται σε ένα χαλαρό και μεταβαλλόμενο σύστημα γνώσεων, στάσεων και εμπειριών που αφορούν το προπονητικό του έργο.

     Μέσα λοιπόν από την προσωπική του θεωρία που πολύ συχνά αποτελεί συνοθύλλευμα πεποιθήσεων και στάσεων, ο προπονητής προσπαθεί χωρίς σύστημα να επικοινωνήσει με τους παίκτες του. Υπάρχουν προπονητές, που βασιζόμενοι στη δική τους προσωπική θεωρία και μη έχοντας μελετήσει καινούργιες επιστημονικές μεθόδους προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τους αθλητές, με τρόπο ανορθόδοξο, αυταρχικό, απαρχαιωμένο, που έχει ως συνέπεια να δημιουργείται χάσμα επικοινωνίας μεταξύ των αθλητών και του προπονητή, με αποτέλεσμα την αποξένωση των μελών της ομάδας και τη φτωχή απόδοση.

     Πρέπει λοιπόν ο προπονητής να εμπλουτίζει την προσωπική του θεωρία με σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους, με ανοιχτό μυαλό, με σπουδές και προπαντός όχι με δογματικές απόψεις και δεσποτισμό, ώστε να επέρχεται η συστηματοποίηση και ο εμπλουτισμός της, που θα βοηθήσει πρώτα από όλους τον ίδιο στην αποστολή που του έχει ανατεθεί.

     Ειδικότερα δε στον τομέα της επικοινωνίας, δεν υπάρχει ένας τυφλοσούρτης που ακολουθείται, ή ένας τρόπος πετυχημένος για όλους τους αθλητές. Οι αθλητές διαφέρουν ο ένας με τον άλλον, είναι ξεχωριστές οντότητες, έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες. Γι΄ αυτό είναι σημαντικό ο προπονητής να μη χρησιμοποιεί ένα στερεότυπο τρόπο επικοινωνίας για όλους. Αντίθετα χωρίς να παρεκκλίνει από τις βασικές αρχές και τη φιλοσοφία του, να βρει τον κώδικα επικοινωνίας για κάθε παίκτη του, βάσει του χαρακτήρα του, της προσωπικότητας του και των ιδιαιτεροτήτων που έχει ο καθένας από αυτούς.

     Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει τρόπος επικοινωνίας που να είναι επιτυχημένος σε όλες τις περιστάσεις. Το πιο σημαντικό για αποτελεσματική επικοινωνία είναι να χρησιμοποιεί ο προπονητής το στυλ που του ταιριάζει, δηλαδή ένα τρόπο συμπεριφοράς που να είναι συνεπής, με την προσωπικότητα του και την προπονητική του φιλοσοφία.

     Αν λοιπόν ο προπονητής είναι ο τύπος του φωνακλά – παρορμητικού – προπονητή, τότε πρέπει να ακολουθήσει αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας. Αν είναι ήρεμος –ο τύπος του προπονητή πατέρα- τότε πρέπει να λειτουργεί ήρεμα. Αν είναι κάπου ανάμεσα τότε πρέπει πάλι να βρει τον κατάλληλο τρόπο. Οποιοδήποτε όμως κι αν είναι το στυλ του, αυτό πρέπει να ακολουθήσει, γιατί έτσι θα αισθάνεται πιο άνετα και η επικοινωνία του θα είναι πιο αποτελεσματική. « Μην προσποιείσαι, μείνε αληθινός και οι παίκτες σου είναι σίγουρο ότι θα το εκτιμήσουν και θα σε σεβαστούν γι’ αυτό», (William & Larry, 1992).

     Πέρα όμως από τα είδη επικοινωνίας που υιοθετούνται από προπονητή σε προπονητή, υπάρχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά που όλοι επιθυμούν να βλέπουν στις ομάδες τους και από εκεί θα ξεκινήσει η επικοινωνία τους με τους αθλητές. Όλοι οι προπονητές θέλουν ενθουσιασμό και επιθυμία για σκληρή δουλειά. Αν θέλουν οι παίκτες που έχουν στην ομάδα να υιοθετήσουν αυτές τις αρχές ως τρόπο ζωής, πρέπει πρώτα από όλους οι ίδιοι οι προπονητές να δουλεύουν πάντα με ενθουσιασμό και σκληρότερα από τον καθένα μέσα στην ομάδα.

     Αν πρώτα αυτοί δεν μπορέσουν να δώσουν το παράδειγμα της σκληρής δουλειάς και της ευχαρίστησης γι΄αυτό που κάνουν, οι αθλητές θα το καταλάβουν και θα νιώσουν την κοροϊδία και την υποκρισία. Πιθανόν να μην πουν ποτέ ότι «coach, εσύ μας ζητάς να τα δίνουμε όλα και να χαιρόμαστε το παιχνίδι, αλλά εσύ είσαι μονίμως καθισμένος στον πάγκο, χωρίς διάθεση και χωρίς όρεξη για δουλειά», αλλά είναι βέβαιο ότι θα καταλάβουν ότι συνεργάζονται με έναν άνθρωπο που τα λόγια του δεν συμβαδίζουν με τις πράξεις του και είναι επίσης βέβαιο ότι ως προπονητής θα εισπράξει σταδιακά τις συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς, όταν θα δεχτεί την αδιαφορία και την έλλειψη σεβασμού από τους αθλητές του.

     Όλα ξεκινάνε από την κορυφή και αν οι προπονητές ζητάνε ένα συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς από τους αθλητές τους (form-habit), πρέπει να είναι το παράδειγμα σε αυτό που ζητάνε και είναι σίγουρο ότι οι περισσότεροι αθλητές τους θα τους ακολουθήσουν.

     Αυτός είναι ο δρόμος της μη προφορικής επικοινωνίας. Δηλαδή μέσα από τις πράξεις του προπονητή και τη γλώσσα του σώματος του, οι αθλητές που έχει στην ομάδα μπορούν να αντιληφθούν τι τους ζητάει.

     Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του μέσα από τις 5 αισθήσεις (ακοή-αφή-όραση-γεύση-όσφρηση). Η γεύση και η όσφρηση δεν παίζουν κανένα ρόλο στην προπονητική. Αντίθετα οι άλλες τρεις είναι σημαντικές.

     Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση μέσω διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας της «τέχνης της επικοινωνίας» στον αθλητισμό και ειδικότερα στον τρόπο επικοινωνίας που πρέπει να επιδιώξει να αναπτύξει ο προπονητής μιας ομάδας καλαθοσφαίρισης, χρησιμοποιώντας τεχνικές οπτικής επαφής, (όραση) επαφής, (αφή) και προφορικής επικοινωνίας, ώστε να οδηγήσει από τη μία την ομάδα του σε επιτυχίες και από την άλλη να διαπαιδαγωγήσει υπεύθυνα τους παίκτες του.

Μη προφορική επικοινωνία. Οπτική Επαφή (Όραση)     

     Η πρώτη εντύπωση είναι αναξιόπιστη. Παρόλα αυτά είναι σημαντική γιατί συνήθως αλλάζει δύσκολα.

     Στις περισσότερες των περιπτώσεων, η πρώτη εντύπωση που έχουν οι παίκτες για τον προπονητή είναι οπτική. Τον βλέπουν προτού καν τον ακούσουν. Συνεπώς, αν ελπίζει ένας προπονητής να μεταφέρει θετική εικόνα του εαυτού του στους παίκτες του πρέπει να βεβαιωθεί ότι αυτό που βλέπει είναι και αυτό που θα εισπράξει.

     Δεν χρειάζεται ο coach να φοράει κοστούμια και γραβάτες στην καθημερινή προπόνηση, για να επιβεβαιώσει το κύρος του ως επαγγελματίας, αλλά από την άλλη μια βρώμικη και μια μη προσεγμένη εμφάνιση μπορεί να μεταφέρει το μήνυμα ότι θα ανεχτεί το πρόχειρο και άναρχο παιχνίδι. Πρέπει πάντα η εμφάνιση του να είναι προσεγμένη και καθαρή, γιατί έτσι θα δώσει μια θετική εικόνα του εαυτού του στους αθλητές του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα τελευταία χρόνια οι αρχές μεγάλων διοργανώσεων (Α1-EUROLEAGUE-NBA-NCAA) υποχρεώνουν τους προπονητές σε ένα συγκεκριμένο κώδικα ενδυμασίας (κοστούμι-γραβάτα) γιατί με αυτόν τον τρόπο πιστεύουν ότι προασπίζουν και προβάλλουν το κύρος του αθλήματος.

     Ένα άλλο κομμάτι που έχει να κάνει με την οπτική επαφή είναι οι χώροι άθλησης. Σε ένα γυμναστήριο με λερωμένους τοίχους, ακάθαρτα πατώματα και βρώμικα αποδυτήρια είναι φυσικό να μην δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για να δουλέψουν οι αθλητές. Αντίθετα αν το γυμναστήριο και τα αποδυτήρια είναι τακτοποιημένα και καθαρά, δημιουργούνται στους αθλητές συναισθήματα ευφορίας και διάθεσης για προπόνηση. Βέβαια σ’ αυτόν τον τομέα, ίσως ο προπονητής, ειδικά στις μικρότερες κατηγορίες, να μην είναι ο κυρίως υπεύθυνος, όμως πρέπει να προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του για την καλύτερη κατάσταση του γηπέδου και των αποδυτηρίων.

     Κώδικας Ενδυμασίας:  Είναι ίσως ο πιο σημαντικός τομέας, εκτός του αγωνιστικού, για να αναπτυχθεί η αυτοπεποίθηση και περηφάνια μιας ομάδας. Όλοι όσοι εμπλέκονται με το άθλημα της καλαθοσφαίρισης έχουν θαυμάσει και καμαρώσει ομάδες που ήταν οργανωμένες σε αυτόν τον τομέα με ομοιόμορφες φόρμες και όλοι έχουν αισθανθεί άσχημα και έχουν νιώσει ντροπή είτε ως παίκτες είτε ως προπονητής, αν οι ομάδες τους δεν ήταν ομοιόμορφα ντυμένες. (Εδώ γίνεται αναφορά σε μικρές ηλικίες και ερασιτεχνικές κατηγορίες).                                        

  Οι αθλητές πρέπει να αποκτήσουν καλές συνήθειες κι ένα στοιχείο για να το καταφέρουν αυτό είναι η ομοιόμορφη και προσεγμένη ενδυμασία στις προπονήσεις και στους αγώνες. Στις φόρμες των φημισμένων Boston Celtics, της μεγαλύτερης δυναστείας του ΝΒΑ, υπήρχε ένα μήνυμα: « you ‘re special: you have something to live up to, ( είσαι ξεχωριστός, έχεις κάτι για το οποίο αξίζει να ζήσεις).

     Το μήνυμα αυτό δημιουργούσε μια μοναδικότητα και ένα αίσθημα περηφάνιας στους αθλητές των Boston ( Celtic Pride ).

Αν θέλει ο προπονητής να χτίσει στην ομάδα του το αίσθημα της επιθυμίας για τη νίκη, της αυτοπεποίθησης και της περηφάνιας, πρέπει να διαλέξει μια ενδυμασία, που να εκπέμπει τέτοια μηνύματα, για την οποία οι παίκτες θα είναι περήφανοι που τη φοράνε είτε κερδίζουν είτε χάνουν. Είναι κάτι που μπορείς να κάνεις, έστω κι αν η ομάδα σου δεν έχει την παράδοση των Boston Celtics. Άλλωστε όλες οι δυναστείες από κάπου ξεκίνησαν. Όταν οι αθλητές είναι περήφανοι για την ενδυμασία τους, τότε θα αγωνιστούν σκληρά για να αποδείξουν την αγάπη και την τιμή που νιώθουν φορώντας αυτή τη φανέλα.

     Τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με την επικοινωνία? Είναι απλό: Σε κάθε βήμα που κάνουν οι προπονητές για να βελτιώσουν το πρόγραμμα τους, είτε αυτό είναι προφορικό είτε όχι, επικοινωνούν!

Κι επειδή πολλές φορές τα λόγια χάνουν την αποτελεσματικότητα τους, ως προπονητές πρέπει να βρίσκουν τρόπους να μεταφέρουν τις αξίες τους και την φιλοσοφία τους χωρίς να μιλάνε.

Επαφή ( Αφή)     

     Η επαφή είναι η πιο δυνατή μορφή επικοινωνίας. Ολόκληρη η περιοχή των ανθρώπινων συναισθημάτων μπορεί να εκφραστεί μέσω της φυσικής επαφής. Μία ευγενική καθησυχαστική επαφή, ένα άγριο σπρώξιμο, μια χειραψία γεμάτη εμπιστοσύνη, ένα χάϊδεμα παρηγοριάς σε στιγμές πόνου, ένα ενθαρρυντικό χτύπημα στην πλάτη, όλα αυτά φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά. Γι’ αυτό και οι καλαθοσφαιριστές χτυπάνε τα χέρια τους μετά από μια πετυχημένη προσπάθεια. Τι λένε δεν έχει σημασία… Αυτό όμως που κάνουν (χτύπημα χεριών), μεγαλώνει την αυτοπεποίθηση τους και τη δέσμευση που έχει αναλάβει ο ένας απέναντι στον άλλο.

     Σε μια εποχή που πολλά παιδιά μεγαλώνουν χωρίς αγάπη και φροντίδα, δίχως μια αγκαλιά κι ένα χάδι, ο προπονητής μπορεί να χρησιμοποιήσει τη επαφή για να προκαλέσει θετικά συναισθήματα στους αθλητές του.

     Οι προπονητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν την επαφή σαν εργαλείο προπονητικής με πολλούς τρόπους:

Α) Αν θέλεις να σιγουρευτείς ότι ο παίκτης σου σε ακούει κατά την διάρκεια ενός time-out, άγγιξε τον και κοίταξε τον στα μάτια και απαίτησε από τον ίδιο να σε κοιτάει και αυτός στα μάτια.

Β) Αν θέλεις να προκαλέσεις την ίδια επίδραση σε όλους τους παίκτες, βάλτους να σταθούν σε ένα κύκλο με όλα τα χέρια (και τα δικά σου) ενωμένα στο κέντρο.

Γ) Για να αναγνωρίσεις την προσπάθεια του παίκτη σου, όταν αυτός φεύγει από το παιχνίδι για να κάτσει στον πάγκο, πρέπει να σηκωθείς όρθιος, να του δώσεις το χέρι σου ή να τον χτυπήσεις στην πλάτη και το ίδιο να κάνουν όλοι οι συμπαίκτες του που βρίσκονται στον πάγκο.

Δ) Απαίτησε από τους παίκτες να δίνουν τα χέρια ο ένας με τον άλλο την στιγμή της αλλαγής κατά την διάρκεια του αγώνα.

Ε) Για να βελτιώσεις την ενότητα της ομάδας σου, στην περίπτωση που αυτή είναι χωρισμένη σε μικρές παρέες ή για να κάνεις τους νέους παίκτες να αισθανθούν σαν μέλη μιας οικογένειας, συγκέντρωνε τους παίκτες σε κύκλο με ενωμένα χέρια πριν και στο τέλος της προπόνησης και υποχρέωνε τους να χτυπούν τα χέρια κάθε φορά που συναντιούνται στα αποδυτήρια, στα βάρη και σε άλλους χώρους του γυμναστηρίου, τις στιγμές δηλαδή που δεν έχουν προπονήσεις ή αγώνες.

Ορίζοντας τέτοιους κανόνες είναι βασικό να εξηγήσεις στους αθλητές την σημασία τους και να τους πείσεις για την ύψιστη ανάγκη να υπάρχει ομαδικότητα και σεβασμός προς κάθε συμπαίκτη μας, άσχετα αν μας είναι συμπαθής ή όχι. Όταν λοιπόν κάθε παίκτης αφομοιωθεί και γίνει αποδεκτός στο σύνολο πέρα από συμπάθειες και αντιπάθειες, τότε είμαστε ομάδα με όλη την έννοια της λέξης.

Κυρίαρχο ρόλο σε αυτό θα έχει παίξει η επαφή (Wooten, 1992).

Προφορική Επικοινωνία         

1)      Είναι αποτελεσματικό ο προπονητής α διαθέσει χρόνο με τους παίκτες ακόμη και εκτός προπόνησης.

Οι περισσότεροι προπονητές συνήθως κάνουν την προπόνησή τους σαν σωστοί επαγγελματίες και στη συνέχεια δεν έχουν καμιά επαφή με τους αθλητές, άλλοι γιατί νομίζουν ότι οι παίκτες θα εκμεταλλευτούν τις καλές προθέσεις τους και θα ξεπεράσουν την γραμμή μεταξύ προπονητή και αθλητή, άλλοι γιατί φοβούνται ότι θα παρεξηγηθούν από άλλα μέλη της ομάδας (παράγοντες, φιλάθλους) και γιατί θεωρούν ότι θα βλάψει το κύρος τους και την προπονητική τους αυθεντία το να προβούν σε εξωγηπεδικές συναναστροφές με τους αθλητές τους.

   Αν ληφθεί όμως υπόψη ότι οι πιο επιτυχημένες ομάδες ήτα αυτές που κατάφεραν να δημιουργήσουν οικογενειακό κλίμα και ισχυρές σχέσεις μεταξύ των μελών τους, γίνεται αντιληπτό ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές (απόμακρες) ανήκουν πλέον στο παρελθόν και δημιουργούν προβλήματα αποξένωσης και επικοινωνιακού χάσματος μεταξύ των μελών μιας ομάδας.

   Άλλωστε είναι στο χέρι του προπονητή και μόνο αυτού το να ορίσει διακριτά και σαφή όρια μεταξύ του εαυτού του και των παικτών, ώστε να μην έχει την ανασφάλεια και το φόβο ότι οι αθλητές θα τα ξεπεράσουν λόγω της συμπεριφοράς και του ενδιαφέροντος του.

   Είναι αποτελεσματικό ο προπονητής να έχει την πόρτα του γραφείου του πάντα ανοικτή για τους αθλητές του. Οι αθλητές δεν είναι μηχανές, είναι παιδιά. Δεν δημιουργούν προβλήματα έχουν προβλήματα γι΄αυτό έχει αποτέλεσμα να συζητεί μαζί τους ο προπονητής, να αφιερώνει λίγο από το χρόνο του, να βγαίνει μαζί τους μια βόλτα, να πηγαίνει για φαγητό, για ένα ποτό, να διοργανώσει μια εκδήλωση για όλη την ομάδα, να κάνει αντιληπτό στους παίκτες του να καταλάβουν ότι η σχέση τους είναι μια σχέση δυνατή που περιβάλλεται από εμπιστοσύνη και όχι μια τυπική σχέση αφεντικού-υπαλλήλου. Να τους πείσει ότι είναι ο άνθρωπος που σε μια δύσκολη στιγμή εκτός γηπέδου θα είναι δίπλα τους.

   Το να συναναστρέφεται ο coach με τους αθλητές του και εκτός γηπέδου είναι πολύ σημαντικό, και πρέπει να το κάνεις όχι ως προπονητής σε παίκτη αλλά ως πατέρας σε γιο ή κόρη.

Είναι αποτελεσματικό να συμπεριφέρεται στους αθλητές του, όπως θα ήθελε να συμπεριφερθεί ένας άλλος προπονητής στα δικά του παιδιά.

2)      Αν θέλει ο προπονητής να τον σέβονται οι παίκτες του, πρέπει να φέρεται απέναντι τους με σεβασμό. Και να απαιτεί να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με σεβασμό.        

Αν και είναι επιθυμητό, δεν είναι απαραίτητο όλοι οι παίκτες να συμπαθήσουν τον προπονητή τους. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να τον σέβονται ως προπονητή και να υπάρχει σεβασμός μεταξύ τους. Ο πιο εύκολος τρόπος να προσεγγίσει ο coach αυτό το πρόβλημα είναι ο εξής: Από την πρώτη συνάντηση πρέπει να εξηγήσει κατά πρόσωπο στον καθένα τις προσδοκίες που έχει, βάζοντας τους κανόνες που αυτός θεωρεί σωστούς για την ομάδα και εξηγώντας στον καθένα τι περιμένει από αυτόν.

3)      Είναι αποτελεσματικό ο προπονητής να είναι δίκαιος.

Μερικοί υποστηρίζουν ότι ο τρόπος συμπεριφοράς του προπονητή προς όλους τους αθλητές πρέπει να είναι ίδιος, αλλά αυτό δεν είναι δυνατό. Μερικοί παίκτες αντιδρούν καλύτερα στην ευγένεια ή στην παρότρυνση, άλλοι χρειάζονται προκλήσεις και κριτική. Κάποιοι θέλουν ένα χτύπημα στην πλάτη ή ένα χέρι βοηθείας, ενώ μερικοί αντιδρούν καλύτερα σε μια πιο επιθετική συμπεριφορά. Δεν γίνεται λοιπόν ο προπονητής να φερθεί σε όλους το ίδιο και δεν πρέπει καν να το προσπαθήσει.

   Όμως πρέπει να είναι δίκαιος με όλους τους αθλητές του. Οι αθλητές του στην πραγματικότητα δεν περιμένουν να είναι τέλειος σε όλα τα ζητήματα. Δεν περιμένουν να λύσεις όλα τα προβλήματα, δεν τους νοιάζει αν είναι χοντρός, όμορφος ή έξυπνος, δεν τους ενδιαφέρει καν αν είναι ιδιοφυής προπονητής. Αυτό που τους ενδιαφέρει περισσότερο είναι η συμπεριφορά του. Κι αν η συμπεριφορά του είναι τότε θα κερδίσει το σεβασμό τους.

   Για να είναι δίκαιος με τους παίκτες, είναι απαραίτητο όλοι να υπακούν στους ίδιους κανόνες, είτε αυτοί αφορούν τα αστέρια της ομάδας, είτε τον τελευταίο παίκτη του πάγκου.

   Είναι απαραίτητο να εφαρμόζει τους κανόνες που έχει θέσει και να μην τους παραβιάζει για οποιονδήποτε λόγο. Ακόμα κι αν χρειαστεί να χάσει ένα σημαντικό αγώνα. Είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα κερδίσεις περισσότερους, γιατί θα έχει θεμελιωθεί στην ομάδα το αίσθημα της δικαιοσύνης και τα οφέλη που θα αποκομίσει θα είναι πολλαπλά.

   Συνήθως η μεγαλύτερη τριβή που υπάρχει μέσα σε μια ομάδα και εξαιτίας της εμφανίζονται φαινόμενα δυσφορίας και αδικίας μεταξύ των αθλητών, είναι ο χρόνος συμμετοχής στον αγώνα.

   Όλοι οι αθλητές θέλουν να παίζουν, αυτό είναι σίγουρο, αλλά συνήθως δεν κάνουν ποτέ αυτοκριτική. Δεν τους νοιάζει αν είναι πιο αργοί, πιο αγύμναστοι, πιο άστοχοι από κάποιους άλλους συμπαίκτες τους, δεν τους ενδιαφέρει καν αν προσπαθούν λιγότερο. Το μόνο που βλέπουν είναι ότι πρέπει να παίζουν. Στις μικρές ηλικίες μάλιστα βρίσκουν συμπαραστάτες και τους γονείς τους, που όλοι βλέπουν τα παιδιά τους σαν κάτι εξαιρετικό.

   Συνέπεια των παραπάνω είναι να δημιουργείται μέσα στην ομάδα ένα άσχημο κλίμα με εντάσεις, αντιπαραθέσεις, καχυποψία, ενώ η ομάδα προσβάλλεται από την «αρρώστια του εγώ», η οποία σύμφωνα με τον Pat Riley οδηγεί στον κανόνα για το ανάστροφο 20/80: «Όταν μια επιτυχημένη οργάνωση προσβάλλεται από την Αρρώστια του Εγώ, άνθρωποι που συνεισφέρουν το 20 τοις εκατό στο αποτέλεσμα αρχίζουν να πιστεύουν τοι δικαιούνται το 80 τοις εκατό των αμοιβών». Στις μικρές ηλικίες δε, πέρα από όλα τα παραπάνω συχνά συναντάμε και το φαινόμενο της εγκατάλειψης του αθλήματος.

   Ποια είναι όμως η λύση σ’ αυτό το πρόβλημα που αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους στους προπονητές? Η λύση είναι οι κανόνες. Να θέσει ο προπονητής κανόνες στην ομάδα του να τους τηρήσει και παράλληλα να εξηγήσει στους αθλητές του τι ζητάει (π.χ. για να παίξεις πρέπει να δουλέψεις σκληρά ή πρέπει να εφαρμόζεις το ρόλο σου μέσα στον αγώνα).

   Ενεργώντας με αυτόν τον τρόπο θα φτάσει με τους αθλητές του σε ένα άγραφο συμβόλαιο. Το συμβόλαιο είναι μια συμφωνία που δεσμεύει τους ανθρώπους. Αν όλη η ομάδα αποφασίσει απολύτως συνειδητά να τηρήσει τους όρους του συμβολαίου (συμφωνίας), τότε όλοι οι αθλητές έχουν καταλάβει ότι ο προπονητής τους είναι δίκαιος.

4)      Είναι αποτελεσματικό ο προπονητής να είναι ειλικρινής με τους παίκτες του.    

Ο συγγραφέας Stephen King γράφει: «τα παιδιά έχουν ενσωματωμένους ανιχνευτές ψεύδους. Τους είχαμε κι εμείς όταν ήμαστε παιδιά. Μόλις όμως αρχίσαμε να μεγαλώνουμε, καταλάβαμε ότι ο καθένας λέει ψέμματα στον άλλο για οτιδήποτε».

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ολόκληρη η κοινωνία είναι βασισμένη στο ψέμα, από τις ψεύτικες υποσχέσεις των πολιτικών, μέχρι την ψεύτικη φιλική χειραψία με κάποιον που αντιπαθούμε.

     Δεν πρέπει λοιπόν να αισθάνεται κανείς έκπληξη, όταν οι νέοι άνθρωποι δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τους ενήλικους.

Αν επιθυμεί ο προπονητής να γεφυρώσει το χάσμα γενεών, πρέπει να είναι ειλικρινής με τους παίκτες του. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα τους πει ότι είναι βρώμικοι ή ότι μυρίζουν άσχημα ή πως δεν τους συμπαθεί, αλλά το να είναι ακριβώς το πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι είναι. Π.χ. δεν είναι δυνατό ένας προπονητής να κάνει κήρυγμα στους παίκτες του για τις βλαβερές συνέπειες του αλκοόλ και αυτοί να τον βλέπουν στο γραφείο του με ένα ποτήρι βότκα ή να υποσχεθεί σε κάποιον ότι στο επόμενο παιχνίδι θα παίξει περισσότερο.

Είναι βέβαιο ότι θα στραφεί εναντίον του αν δεν τηρήσει την υπόσχεση του.

     Η ειλικρίνεια είναι η καλύτερη πολιτική. Αν οι παίκτες πιστεύουν στον προπονητή, θα πιστέψουν και στο πρόγραμμα του και θα τον εμπιστευτούν.

     Και όταν οι παίκτες εμπιστευτούν τον προπονητή τους, η δουλειά του θα γίνει ευκολότερη, γιατί θα μπορέσει να τους διαμορφώσει στο είδος του παίκτη που αυτός επιθυμεί.

5)      Πρέπει οι παίκτες να γνωρίζουν ότι αυτό που είναι σημαντικό γι’ αυτούς είναι σημαντικό και για τον προπονητή τους.  

Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάει ο coach στην προπόνηση κουβαλώντας ένα κασετόφωνο που παίζει ραπ μουσική. Πρέπει όμως να ενδιαφέρεται για τα προβλήματα και τα ενδιαφέροντα των παικτών του. Πρέπει όμως να ενδιαφέρεται για τα προβλήματα και τα ενδιαφέροντα των παικτών του. Πρέπει να γνωρίζουν οι παίκτες ότι πραγματικά νοιάζεται και για τους ίδιους.

     Με άλλα λόγια να μην θεωρεί ότι η δουλειά του είναι μόνο να διδάξει καλά τα βασικά ή το επιθετικό σύστημα, αλλά εκτός απ’ αυτά, πρέπει στα μάτια των παικτών του να είναι ο προπονητής που πέρα από το παιχνίδι και την προπόνηση ενδιαφέρεται και για τους ίδιους.

6)      Το να προπονεί κανείς επιτυχημένα σημαίνει να φέρεται το ίδιο σε άσπρους, μαύρους, άνδρες, γυναίκες, παιδιά.   

        Πρέπει λοιπόν ο προπονητής να ξεκινήσει με το σκεπτικό ότι οι παίκτες του δεν είναι μαύροι, άσπροι, κλπ, αλλά ότι είναι αθλητές.  Αν τους συμπεριφέρεται ως αθλητές είναι σίγουρο ότι δεν θα έχει κανένα πρόβλημα. Θα πρέπει να αγνοήσει τα στερεότυπα που υπάρχουν, ότι δηλαδή οι μαύροι είναι τεμπέληδες ή ότι οι γυναίκες είναι δύστροπες και να δουλέψει σκληρά και με τον ίδιο τρόπο μαζί τους για να πετύχει.

7)      Πρέπει ο προπονητής να λύσει τα μικρά προβλήματα, πριν αυτά γίνουν μεγάλα. 

     Τα προβλήματα πρέπει να λύνονται γρήγορα, άμεσα ακόμη και βίαια αν είναι αναγκαίο, για να μην χειροτερέψει η κατάσταση στην ομάδα.

     Τα προβλήματα που λύνονται πιο εύκολα είναι αυτά που δημιουργούνται από έλλειψη κατανόησης μεταξύ των παικτών και της ομάδας ή ενός και περισσοτέρων παικτών ή μεταξύ των παικτών και του προπονητή.

     Η συνταγή είναι πέντε λέξεις « Η Ομάδα πάνω από όλους». Αν λοιπόν οι παρεξηγήσεις μεγαλώσουν και το εγώ υπερκεράσει το εμείς, πρέπει να δοθεί γρήγορα λύση, προτού η καταιγίδα που έρχεται χτυπήσει την ομάδα.

     Ο οδηγός σύμφωνα με τους William και Larry, (1992) για τα προβλήματα παικτών με συμπαίκτες ή προπονητές είναι ο παρακάτω.

Α)  Μην σκεφτείς καν να πεις σε ανθρώπους έξω από την ομάδα τα προβλήματα που έχεις με τους συμπαίκτες σου. Ότι συμβαίνει στο γυμναστήριο μένει μέσα σ’ αυτό.

Β) Μίλησε μπροστά στον συμπαίκτη σου για το πρόβλημα που έχεις μαζί του. Είναι προτιμότερο από το να το κάνεις πίσω από την πλάτη του.

Γ) Τα προβλήματα πρέπει να λύνονται με μια απλή συζήτηση στο γραφείο του προπονητή. Αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, αν δεν αντέχεις τη συζήτηση, αν δεν μπορείς να πεις «συγγνώμη» όταν η περίσταση το απαιτεί, τότε δεν χρειάζεσαι πλέον στην ομάδα.

8) Επικοινωνία κατά την διάρκεια του αγώνα.

     Η επικοινωνία με τους αθλητές κατά την διάρκεια του αγώνα είναι πολύ σημαντική και πολλές φορές κρίνει τα παιχνίδια. Ένας προπονητής πρέπει να έχει την δυνατότητα να στέλνει και να δέχεται μηνύματα από τους παίκτες του.

     Πολλά παιχνίδια έχουν χαθεί ή κερδηθεί από την ελλιπή ή σωστή επικοινωνία που ανέπτυξαν ο προπονητής και οι παίκτες, και ειδικά σ’ ένα άθλημα όπως το μπάσκετ, που τα πάντα μπορούν να κριθούν σε ένα δευτερόλεπτο, πρέπει να γίνει σωστή και σε βάθος σ’ αυτό το στοιχείο του παιχνιδιού.

     Οι παίκτες πρέπει πάντα να είναι προετοιμασμένοι να δεχθούν ότι τους πει ο προπονητής, χωρίς καμιά ερώτηση, ακόμα κι αν έχουν αντίθετη γνώμη, ειδικά στα κρίσιμα σημεία των μεγάλων παιχνιδιών.

     Τα θεμέλια για μια τέτοια αποτελεσματική επικοινωνία μπαίνουν μέσω της εμπιστοσύνης που έχει θεμελιωθεί ανάμεσα στον προπονητή και στους αθλητές κατά την διάρκεια των προπονήσεων.

     Σ’ ένα κλειστό παιχνίδι, όταν ο χρόνος είναι ο αποφασιστικός κριτής, η επικοινωνία από τον προπονητή και η αντίδραση από τους παίκτες μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ της νίκης και της ήττας.

Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι επισημαίνεται από τη βιβλιογραφία ότι είναι σημαντικό να κρατά ο προπονητής ανοιχτές όλες τις γραμμές επικοινωνίας με τους παίκτες. Η επικοινωνία είναι σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του και είναι αναγκαίο να δώσει σε αυτή, την βαρύτητα που πρέπει. Με την σκληρή προπόνηση οι αθλητές του θα αποκτήσουν τις φυσικές δεξιότητες, που θα τους επιτρέψουν να γίνουν καλύτεροι. Ταυτόχρονα όμως αν μέσα σε μια ομάδα υπάρχει σωστή και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ των μελών της, τότε θα αναπτυχθούν και οι πνευματικές ικανότητες της ομάδας : περηφάνια, ομαδικότητα, ισχυρό εμείς, θυσία για το σύνολο, αυταπάρνηση, εμπιστοσύνη, πάθος για τη νίκη, αλληλοσεβασμός, οικογενειακό κλίμα. Και συνήθως όποια ομάδα διαθέτει αυτά τα στοιχεία, είναι ομάδα που θα μεγαλουργήσει.

Βιβλιογραφία     

Αναστασιάσης, Μ. (1982) Ψυχολογία Προπονητικής. Πανεπιστημιακές εκδόσεις

Brown, D. (1991). Motivating  your players (pp 56-58). Masters Press

Λάϊος , Α. (1997) Οργανωτικές και διοικητικές αρμοδιότητες του προπονητή μπάσκετ (pp 109-121). Εκδόσεις Αθλότυπο.

Ματσαγγούρας, Γ. (2004) Η Σχολική Τάξη (pp 45-48). Εκδόσεις Γρηγόρη

Mc Evoy, B.(1991). Team Unity and Communication (pp 60-62). Masters Press

Riley, P. (1999). Ο Νικητής μέσα σου (pp 43-51). Εκδόσεις Αλκυών

Tutko, T. & Richards, J. (1971). Psychology of Coaching Σημειώσεις.

Wooten, W. (1992). Coaching Basketball  Successfully (pp 13-21). Leisure Press.

William, E., W. (1983). Coaching and Motivation. Σημειώσεις.

William, E.,W., & Larry, F. (1992). Chapman Basketball coach’s Survival Guide (pp 7-22). Parker Publishing Company

Ζέρβας, Ι. (1986) Ψυχολογία Φυσ. Αγωγής και Αθλητισμού-Πανεπιστημιακές Εκδόσεις.